آریتمی قلبی یا ضربان قلب نامنظم چیست و چگونه اتفاق می افتد؟

آریتمی قلبی یا ضربان قلب یکی از انواع بیماری های قلبی است که می تواند به دلیل عوامل مختلفی از جمله فشار خون بالا و عدم تعادل در الکترولیت های بدن رخ دهد. تغییرات سبک زندگی، مانند کاهش استرس و اجتناب از محرک هایی مانند استرس و اضطراب شدید، می تواند به مدیریت و پیشگیری از ضربان قلب نامنظم کمک کند. اگر آریتمی قلبی دارید یا می خواهید برای تشخیص آن به متخصص قلب مراجعه کنید، به وقت دکتر بهترین متخصصان را به شما معرفی می کند.

درمان آریتمی قلبی اغلب منجر به کنترل یا حذف ضربان های سریع، آهسته یا نامنظم می شود. علاوه بر این، از آنجایی که آریتمی های دردسرساز اغلب با مشکلات قلبی تشدید می شوند، می توان با تغییر سبک زندگی از بروز آنها جلوگیری کرد.

آریتمی قلبی چیست؟

آریتمی قلبی به ضربان نامنظم قلب گفته می شود. آریتمی یا آریتمی قلبی زمانی رخ می دهد که سیگنال های الکتریکی تنظیم کننده ریتم قلب به درستی کار نکنند. سیگنال‌های معیوب باعث می‌شوند که ضربان قلب خیلی سریع (تاکی کاردی) یا خیلی کند (برادی کاردی) یا نامنظم باشد. آریتمی های قلبی ممکن است بی ضرر باشند، اما برخی از آنها علائم و رویدادهای آزاردهنده و گاه خطرناکی را ایجاد می کنند.

اگرچه گاهی اوقات ضربان قلب تند یا کند برای فرد طبیعی است. برای مثال ضربان قلب با ورزش و خواب زیاد کاهش می یابد. درمان آریتمی قلبی شامل دارو، کاتتریزاسیون، قرار دادن وسایل خاص در بدن یا جراحی است. یک سبک زندگی سالم می تواند از آسیب به قلب که منجر به آریتمی می شود جلوگیری کند.

ضربان طبیعی قلب چگونه است؟

قلب از چهار حفره تشکیل شده است. دو حفره فوقانی «دهلیز» و دو حفره پایینی «بطن» نامیده می شوند. ریتم قلب معمولاً توسط یک ضربان ساز طبیعی (گره سینوسی دهلیزی یا SA) واقع در دهلیز راست کنترل می شود.گره SA پیام های الکتریکی را تولید می کند که هر ضربان را آغاز می کند. این پیام ها باعث انقباض ماهیچه های دهلیز و خروج خون به داخل بطن ها می شود.

این پیام های الکتریکی در نهایت به گره دهلیزی بطنی یا AV می رسد که از گروهی از سلول های منحصر به فرد تشکیل شده است. این گره سرعت بطن ها را قبل از انتقال پیام های الکتریکی به بطن ها کاهش می دهد. این باعث می شود که پیام های الکتریکی با کمی تاخیر به بطن ها برسد.

اهمیت این تاخیر در این است که به بطن ها زمان کافی برای پر شدن از خون می دهد. پس از رسیدن پیام های الکتریکی به بطن ها، بطن ها منقبض شده و خون را به ریه ها یا بقیه بدن پمپاژ می کنند. در یک قلب سالم، این روند معمولاً کند است و ۶۰ تا ۱۰۰ ضربه در دقیقه ایجاد می کند.

انواع آریتمی قلب

پزشکان آریتمی قلبی را نه تنها بر اساس محل آن، بلکه بر اساس تغییراتی که در نحوه ضربان قلب ایجاد می کند، طبقه بندی می کنند. انواع مختلف آریتمی به شرح زیر است:

• تاکیکاردی

در حالت طبیعی، ضربان قلب یک فرد سالم در حالت استراحت بین ۶۰ تا ۱۰۰ ضربه در دقیقه است. تاکی کاردی زمانی رخ می دهد که ضربان قلب از ۱۰۰ ضربه در دقیقه بیشتر شود. این نوع آریتمی نشان دهنده ضربان قلب بالا است.

• برادیکاردی

برادی کاردی زمانی رخ می دهد که ضربان قلب به زیر ۶۰ ضربه در دقیقه می رسد. این نوع آریتمی به این معنی است که ضربان قلب کندتر از حد معمول است. توجه داشته باشید که همه موارد تاکی کاردی یا برادی کاردی نشان دهنده بیماری قلبی نیست. به عنوان مثال، در حین ورزش، ضربان قلب افزایش می یابد تا اکسیژن کافی به بافت های مختلف بدن برسد. همچنین در هنگام استراحت یا خواب، ضربان قلب کاهش می یابد.

• تاکیکاردی در دهلیزها

۱- فیبریلاسیون دهلیزی 

فیبریلاسیون دهلیزی، نوعی آریتمی قلبی، ضربان قلب سریع و نامنظم ناشی از پیام های الکتریکی نامنظم در دهلیزها را توصیف می کند. این پیام ها باعث انقباضات سریع و ناهماهنگ در دهلیزها می شوند. این حالت ناپایدار با تأثیری بر گره AV همراه است که ضربان بطنی سریع و ناهماهنگ را آغاز می کند. در حالی که فیبریلاسیون دهلیزی می تواند گذرا رخ دهد، در برخی موارد می تواند بدون درمان مناسب ادامه یابد. لازم به ذکر است که این وضعیت فیبریلاسیون دهلیزی با عوارض جدی مانند سکته مغزی همراه است.

۲- فلاتر دهلیزی

فلوتر دهلیزی تقریباً شبیه فیبریلاسیون دهلیزی است، اما منظم‌تر است. در صورت عدم درمان، فیبریلاسیون دهلیزی می تواند باعث سکته شود.

۳- تاکیکاردی فوق بطنی

این نوع تاکی کاردی اصطلاحی برای انواع آریتمی هایی است که در بالای بطن های قلب رخ می دهد و دهلیز یا گره AV را درگیر می کند. آریتمی های این نوع منجر به تپش قلب ناگهانی می شود که به طور ناگهانی شروع می شود و به همان اندازه ناگهانی پایان می یابد.

۴- سندرم ولف پارکینسون وایت

سندرم ولف پارکینسون وایت (WPW) یک اختلال هدایت الکتریکی در قلب است که در آن یک مسیر الکتریکی اضافی بین دهلیزها و بطن ها از بدو تولد وجود دارد. این مسیر جانبی که مسیر جانبی نیز نامیده می شود، به طور غیر طبیعی پیام های الکتریکی را از دهلیزها به بطن ها هدایت می کند. این امر باعث می شود که ضربان قلب سریعتر و نامنظم تر شود.

به طور معمول، پیام های الکتریکی قلب از گره سینوسی در دهلیزها شروع می شود و سپس از طریق گره دهلیزی به بطن ها می رسد. گره AV ساختار کوچکی در قلب است که به تنظیم ریتم قلب کمک می کند.

• تاکیکاردی در بطن‌ها

تاکی کاردی بطنی (VT) نوعی آریتمی قلبی است که در آن ضربان قلب بیش از ۱۰۰ ضربه در دقیقه است و از دهلیزهای قلب شروع نمی شود، بلکه از بطن ها شروع می شود. این ضربان قلب سریع و نامنظم می تواند باعث شود که بطن ها خون را به طور موثر پمپاژ نکنند و در نتیجه خون کافی به بافت های بدن نرسد. تاکی کاردی بطنی ممکن است در افراد سالم رخ دهد، اما در افراد مبتلا به بیماری های قلبی مانند بیماری عروق کرونر، نارسایی قلبی و حمله قلبی خطرناک تر است و باید فورا درمان شود.

۱- فیبریلاسیون بطنی

فیبریلاسیون بطنی زمانی اتفاق می‌افتد که سیگنال‌های الکتریکی با فرکانس بالا و نامنظم باعث می‌شوند بطن‌ها به‌جای پمپاژ مؤثر خون، سریع و ناکارآمد منقبض شوند. این وضعیت بسیار خطرناک است و در صورت عدم درمان فوری می تواند منجر به مرگ بیمار شود. اکثر افرادی که دچار فیبریلاسیون بطنی می شوند معمولاً بیماری قلبی دارند یا آسیب جدی دیده اند.

۲- سندرم QT طولانی

سندرم QT طولانی (LQTS) یک بیماری قلبی نادر است که باعث طولانی شدن فاصله QT در نوار قلب می شود. فاصله QT نشان می دهد که چقدر طول می کشد تا قلب دوباره قبل از ضربان بعدی پر شود. در سندرم QT طولانی، زمان QT در مردان بیشتر از ۰.۴۴ ثانیه و در زنان بیشتر از ۰.۴۶ ثانیه است. طولانی شدن فاصله QT می تواند باعث آریتمی های قلبی، مانند تاکی کاردی بطنی و فیبریلاسیون بطنی شود. برخی از نقایص مادرزادی قلب از جمله عواملی هستند که می توانند منجر به ایجاد این سندرم شوند.

• برادیکاردی

این وضعیت زمانی رخ می دهد که قلب کمتر از ۶۰ بار در دقیقه می زند. البته این حالت معمولا بی خطر است و جای نگرانی نیست. زیرا بسیاری از افراد بسته به آمادگی جسمانی خود ممکن است به کمتر از ۶۰ ضربه در دقیقه برای خون رسانی نیاز داشته باشند. اگر ضربان قلب به حدی کاهش یابد که نتواند به درستی نیازهای بدن را برآورده کند، احتمالاً فرد از یکی از انواع برادی کاردی رنج می برد. انواع برادی کاردی شامل موارد زیر است:

۱- سندرم سینوس بیمار

در سندرم سینوس بیمار، گره SA که مسئول ارسال پیام های الکتریکی و ایجاد ضربان قلب است، قادر به ارسال پیام های الکتریکی به درستی نیست. به عبارت دیگر، روند ضربان قلب بیمار بین برادی کاردی و تاکی کاردی متفاوت است. این سندرم همچنین می تواند در اثر تشکیل اسکار در نزدیکی گره SA ایجاد شود. زیرا این بافت می تواند سرعت ارسال پیام های الکتریکی را کاهش دهد یا مسیر انتقال آنها را مسدود کند. اغلب، سندرم سینوس بیمار در افراد مسن دیده می شود.

۲- انسداد هدایتی

انسداد قلبی هدایتی اختلالی است که در آن مسیرهای الکتریکی قلب به طور کامل یا جزئی مسدود می شود. این مسیرهای الکتریکی مسئول انتقال پیام های الکتریکی هستند که ریتم قلب را تنظیم می کنند. بلوک رسانایی می تواند در هر جایی از قلب رخ دهد، اما شایع ترین محل گره دهلیزی بطنی (AV) است. گره AV ساختار کوچکی در قلب است که پیام های الکتریکی را از دهلیزها به بطن ها منتقل می کند.

بسته به جایی که انسداد رخ می دهد، پیام های الکتریکی می توانند به تاخیر بیفتند یا کاملا مسدود شوند. اگر پیام های الکتریکی به طور کامل مسدود شوند، سلول های منحصر به فرد در گره AV می توانند ضربان قلب را، هرچند آهسته تر از قبل، حفظ کنند.

• ضربان‌های زودرس

ضربان زودرس نوعی آریتمی قلبی است که در آن ضربان اضافی در قلب رخ می دهد. این شوک اضافی می تواند ضربان قلب را سریعتر از حد طبیعی کند یا باعث ضربان قلب نامنظم شود. ضربان‌های زودرس معمولاً مانند یک ضربان ناگهانی و قوی است که می‌تواند باعث شود فرد احساس کند قلبش در حال رد شدن است. این برجستگی ها معمولا بی ضرر هستند و به ندرت در افراد سالم مشکل ایجاد می کنند. با این حال، ضربان زودرس می تواند باعث آریتمی طولانی مدت در برخی افراد، به ویژه افراد مسن شود.

علائم و عوامل ضربان قلب نامنظم

عرق کردن، سردرد، تنگی نفس، سرگیجه و درد قفسه سینه از علائم آریتمی قلبی یا ضربان قلب نامنظم هستند. باید بدانید که تپش قلب می تواند ناشی از برخی بیماری ها و اختلالات در بدن باشد. بیماری عروق کرونر یا پرکاری تیروئید از جمله این موارد است. مشکلات و مشکلات ناشی از تغذیه مانند کمبود آهن، کمبود آرژنین و کمبود تورین نیز می تواند باعث اختلال در ریتم قلب شود. بیماری مانند کاردیومیوپاتی هیپرتروفیک که عضله قلب را تحت تاثیر قرار می دهد نیز می تواند باعث این امر شود.

مصرف برخی داروها مانند کلسیم یا داروهای ضد افسردگی می تواند عامل دیگری باشد. البته داشتن بیماری هایی که منجر به کاهش سطح اکسیژن خون می شود مانند سطح سروتونین در مغز، آسم، کم خونی، درد، جراحی قبلی قفسه سینه، مشکلات کلیوی، آمفیزم و غیره نیز می تواند باعث نارسایی قلبی شود.

برخی از عوامل دیگر که باعث اختلال در ریتم طبیعی قلب می شوند را می توان در زیر فهرست کرد. استرس، عصبانیت، تب، کمبود پتاسیم، قند خون پایین، مصرف زیاد الکل، کافئین و شکلات، کم خونی، ورزش، نیکوتین، ایستادن طولانی مدت، کم آبی بدن، بلع، یائسگی و بارداری در زنان افتادگی دریچه میترال، رفلکس معده، استفاده از داروهایی مانند آمفتامین یا کوکائین، استفاده از دیورتیک ها، استفاده از قرص های لاغری، استفاده از آنتی بیوتیک های خاص، استفاده از مکمل های غذایی خاص و غیره. همه این موارد می تواند باعث اختلال در ریتم قلب و تپش قلب در افراد مختلف شود.

علت نامنظم بودن ضربان قلب چیست؟

ضربان قلب و ریتم نامنظم یک ناهنجاری شایع است و برخی موارد می تواند آن را بدتر کند اینها هستند:

• فشار خون بالا
• اختلالات دریچه قلب
• اختلالات کرونری
• مصرف بیش ازحد مشروبات الکلی
  اضافه وزن و چاقی
• احساس خفگی در خواب
• اختلالات تیروئیدی
• عمل جراحی قلب

راه های تشخیص آریتمی قلبی در زنان و مردان

پس از مراجعه به متخصص قلب با علائمی مانند تنگی نفس و درد قفسه سینه همراه با ضربان قلب نامنظم، پزشک از گوشی پزشکی برای گوش دادن به ضربان قلب نامنظم شما و تشخیص آریتمی قلبی استفاده می کند.

سپس او توضیحاتی کلی از علائم و نشانه هایی که در این مدت تجربه کرده اید ارائه می کند تا بتواند آریتمی قلبی را بهتر تشخیص دهد. در نهایت ممکن است از شما بخواهد که به یک الکتروفیزیولوژیست مراجعه کنید تا بتواند بهتر و دقیق تر نوع آریتمی شما و علت بروز آن را تشخیص دهد. یک الکتروفیزیولوژیست قلب یا متخصص قلب از تکنیک ها و روش های زیر برای تشخیص دقیق تر آریتمی قلبی استفاده می کند:

• MRI قلب
• CT اسکن قلب
• اکوکاردیوگرافی
• هولتر قلب یا مانیتور هولتر
• تست استرس یا تست ورزش
• تست نوار قلب، الکتروکاردیوگرام یا ECG
• آزمایش و نقشه‌برداری الکتروفیزیولوژیک
• کاتتریزاسیون قلبی (برای تشخیص گرفتگی قلب)

درمان ضربان نامنظم قلب

• کاردیو ورژن

• دارو